Hoe kies ik de juiste schoot, val of trimlijn voor mijn boot of zeiljacht?

Lijnen voor boten kiezen lijkt eenvoudig maar valt vaak tegen. Hoe kies je de juiste schoot, val of trimlijn voor je boot? In het verleden was de keuze beperkt tot niet synthetische vezels. Tegenwoordig zijn termen als PBO, Dyneema en Technora niet meer weg te denken.

In dit artikel geven we je een simpel stappenplan om tot de juiste keuze te komen.

Als je op zoek bent naar schoten, trimlijnen of vallen voor je boot, zijn er verschillende mogelijkheden. Hieronder wordt een aantal concrete opties weergeven en geven we enige achtergrondinformatie waarmee de keuze eenvoudiger wordt.

1. Kies de juiste diameter

De diameter van de lijn bepaalt (samen met het materiaal) de breeksterkte van de val, schoot of trimlijn. Daarnaast is de diameter vaak bepalend voor het ‘comfort’ bij het gebruik van de lijnen. Onderstaande tabel kan gebruikt worden om de juiste diameter te bepalen voor de specifieke toepassing:

2. Kies de juiste lengte

Als je de eerste keer lijnen voor je zeilboot aanschaft, is het bepalen van de juiste lengte van een val, schoot of trimlijn soms lastig. Gebruik de volgende tabel om een goede indicatie van de nodige lengte te bepalen:

3. Kies type lijn

Er zijn bijzonder veel verschillende opties als het gaat om de keuze van lijnen voor (wedstrijd)zeilboten. Daardoor zie je soms “door de bomen het bos niet meer”. Om de keuze eenvoudiger te maken, hebben wij een indeling gemaakt in “type zeiler” (cruising, racing, grand prix) en “toepassing” (val, schoot, trimlijn).

4. Afwerking (optioneel)

Wat de afwerking betreft zijn er ook verschillende opties. De afwerking van lijnen is sterk afhankelijk van de toepassing. Een oogsplits in een grootzeilval is een bekend voorbeeld hiervan. Soms worden de nodige sluitingen direct aan de val of schoot gesplitst.

Bij de afwerking kun je denken aan onder meer:

• Oogsplits met mantel, o.a. voor genuaschoten
• Oogsplits zonder mantel in kaal Dyneema, o.a. voor neerhouder en andere trimlijnen
• Verjongen van Dyneema-lijnen, o.a. voor vallen en (licht weer) spinnakerschoten
• Machinaal verjongen van schoten of vallen: dit wordt met name op grote (wedstrijd)jachten toegepast om de vaak dikke schoten en/of vallen handzamer te maken.

Zelf splitsen

Als je zelf een beetje handig bent, het juiste splitsgereedschap hebt en wat oefent, kun je met de juiste instructie de meeste splitsen zelf doen.

We hebben een aantal splitsen en manieren van afwerken hieronder op een rijtje gezet met een link naar de specifieke uitleg:

• Takeling
  los einde van een schoot, val, trimlijn of landvast netjes en duurzaam afwerken: Hoe maak ik een takeling?

Laten splitsen

Je kunt de afwerking van lijnen natuurlijk ook uitbesteden. Dit heeft weliswaar een “prijskaartje” maar is in veel gevallen zeker aan te raden. Als je bijvoorbeeld ook je staand want (verstaging) van kunstvezels zoals PBO of Dyneema wilt maken, is het verstandig dit met het oog op veiligheid door professionals te laten doen. Omdat de lijnen aan boord van zeilboten en zeiljachten vaak hoge belastingen zien, is het ook voor andere toepassingen zinvol om over uitbesteden na te denken. Je wilt immers onder alle omstandigheden voorkomen dat bijvoorbeeld een oogsplits open gaat (met alle gevolgen van dien).

Splitsen is dus beter en als je dit wilt laten doen, kan dat. Hieronder staat een overzicht van mogelijke afwerkingen voor vallen, schoten, trimlijnen en landvasten:

Achtergrondinfo: grootschoot, fokkeschoot, grootzeilval en fokkeval

Je zou het waarschijnlijk niet zeggen, maar lijnen zijn tegenwoordig “high-tech” producten. Chemie multinationals zoals het Nederandse DSM ontwikkelden vezels sterker dan staal, zoals Dyneema® die tegenwoordig de basis vormen voor o.a. schoten en trimlijnen aan boord van zeilschepen.

https://youtu.be/SsR6ZJ0YUNI

De ontwikkeling van steeds sterkere en lichtere vezels met specifieke eigenschappen, heeft er toe geleid dat ook de lijnen steeds meer voor specifieke toepassingen vervaardigd kunnen worden.

Specifieke eigenschappen

Iedere toepassing vraagt om specifieke eigenschappen. Bepaalde lijnen aan boord zijn vrijwel continu in beweging zoals bijvoorbeeld een grootschoot of een spinnakerschoot.

Andere lijnen worden juist statisch belast zoals bijvoorbeeld een grootzeilval of een genuaval. Maar ook de verstaging wordt tegenwoordig steeds vaker (en op wedstrijdboten vrijwel uitsluitend) van kunstvezels vervaardigd.

Iedere toepassing vraagt om specifieke eigenschappen van lijnen. Deze eigenschappen worden door een juiste combinatie van grondstofeigenschappen en vervaardigingsmethoden verkregen.

Om zelf een goede keuze te maken voor de lijnen aan boord, is het zinvol om enige kennis van zowel de grondstofeigenschappen als de vervaardigingstechnieken te hebben. Aan de hand van een aantal voorbeelden van toepassingen, gaan we hier wat verder op in.

Grootschoot

De grootschoot is zeker op wedstrijdboten, maar ook op boten waarbij performance niet op nr. 1 staat, veel in beweging. Daarnaast wordt de grootschoot vaak uit de hand gevaren. Omdat het grootzeil samen met de voorzeilen “de motor” van het zeilschip is, mag de grootschoot niet te veel rekken om energieverlies te voorkomen. Op veel (grotere) schepen, wordt de grootschoot bovendien veel via verschillende blokken geleid en op een lier bediend.

Als we deze eigenschappen opsommen, komen we tot het volgende rijtje:

• niet statisch, veel in beweging
• aangenaam in de hand
• niet te veel rek
• bestand tegen buiging onder last (blokken, lieren)
• bestand tegen frictie op lieren

De juiste combinatie van materiaaleigenschappen en vervaardigingsmethoden, leidt vervolgens tot een lijn die aan deze eigenschappen voldoet:

Materiaaleigenschappen

• Aangenaam in de hand én grip op lieren:
  Polyester in combinatie met bijvoorbeeld Technora in de mantel levert een soepele en redelijk aangename, slijtvaste lijn met veel grip op de lieren. Vaak wordt een mix van 50%-50% toegepast maar deze verhouding kan afhankelijk van het gebruik op (grotere) lieren naar wens gewijzigd worden.
• De breeksterkte en lage rek wordt verkregen door gebruik te maken van een vezel zoals Dyneema (Ultra High Molecular Weight Polyethylene (UHMWPE)). Deze vezel is soepel, licht en sterker dan staal.

Vervaardiging

• Het soepele karakter van een lijn zoals de grootschoot wordt onder meer verkregen door een dichte weving onder een grote hoek zoals ook op onderstaande afbeelding te zien is (mantel).
• Omdat de grootschoot vaak via verschillende blokken om scherpe hoeken geleid wordt, moeten de vezels van de (Dyneema) kern zo geweven worden dat het verschil in spanning tussen de buiten- en de binnenbocht de vezels niet beschadigen (door overbelasting of juist compressie). Ook hier geld dat een grote hoek van de weving tot een bepaalde constructieve rek leidt die vervolgens voldoende vrijheid voor het gebruik onder scherpe hoeken biedt.

De video hieronder geeft een impressie van de productie van lijnen. Je ziet in 2 minuten hoe de ruwe vezels de fabriek binnen komen, deze geweven, gekleurd en op breeksterkte getest worden en de kant-en-klare lijnen de fabriek verlaten…

Fokkeschoot

De eigenschapen die nodig zijn voor een fokkeschoot zijn in veel gevallen sterk vergelijkbaar met de eigenschappen van een grootschoot. Omdat een fokkeschoot of genuaschoot echter meestal niet zo vaak vertraagd wordt (middels een talje van blokken), moet de breeksterkte van de fokkeschoot vaak relatief hoger zijn. Het feit dat de genuaschoot of fokkeschoot minder vertraagd wordt, biedt de mogelijkheid om een (Dyneema) kern te gebruiken met minder constructierek door een weving met een scherpere hoek toe te passen. De relatief grote kracht op de lijn veroorzaakt meer slijtage op de lieren en vraagt daarom om een mantel die beter tegen de frictie op de lier bestand is. Uiteindelijk zal een betere mantel daarom ook duurzamer (en uiteindelijk goedkoper) zijn. Op grand prix race boten wordt daarom vaak voor de meest slijtage-vaste vezel gekozen: PBO.

Grootzeilval

Een grootzeilval wordt over het algemeen voornamelijk statisch belast. Het grootzeil wordt (aan het begin van de dag of de reis) gehesen en blijft, soms dagen achtereen gehesen. Een grootzeilval moet dus goed tegen deze constante belasting bestand zijn. Daarnaast is het voor vallen in het algemeen goed als deze relatief licht zijn. Dit verhoogt op een simpele manier de performance van de boot.
Omdat vallen vaak lange tijd blootgesteld worden aan zonlicht, is een goede UV-bestendigheid van belang. Daarnaast wordt voor de grootzeilval vaak een klem of valstopper gebruikt. De houdkracht in klemmen of valstoppers wordt in belangrijke mate door het gebruikte materiaal van de mantel van de grootzeilval bepaald.

Fokkeval of Genuaval

De fokkeval of genuaval is qua eigenschappen vrijwel gelijk aan de grootzeilval. Het verschil is dat deze, zeker op wedstrijdboten, vaker gebruikt wordt. De zeilen worden na elke boeironding gewisseld waardoor de fokkeval weer gebruikt moet worden. Dit leidt over het algemeen tot meer slijtage omdat de vezels in beweging zijn, tegen elkaar wrijven en daardoor slijten. Om die reden wordt vaak een iets grotere diameter voor fokkeval / genuaval gebruikt.

Algemene eigenschappen van lijnen

Naast de specifieke eigenschappen die vaak afhankelijk zijn van de toepassing aan boord van een schip, zijn er ook meer algemene eigenschappen zoals:

• Bestendigheid tegen temperatuurverschillen
• Bestendigheid tegen UV-straling
• Eenvoudige verwerkbaarheid: splitsen
• Wateropname: hoe minder hoe lichter
• Weinig kinken: niet té stijf, maar ook niet té soepel
• Kleurechtheid: zo min mogelijk verkleuring over tijd
• Breeksterkte in de mantel of juist in de kern?
• Drijvende lijn (sleeplijn) of juist zinkende lijn (ankerlijn)